اخلاق مسلمانان از نگاه تاریخ نگاران غربی

او کسی است که به خاطر زندگی در میان بادیه نشینان مراکش زندگی اش تغییر کرد. او آنها را دوست داشت و به ستایش آنها پرداخت و کتابی در مورد زندگی پیامبر (ص) نوشت.

به گزارش شیعه آنلاین - ترجمه: مریم ناصری زاده: مقالاتی که در این زمینه نوشته شده بسیار فراوان است، پژوهش های زیادی در این راستا نوشته شده و ما از میان آنها انواع مختلفی را در میان دوره ها و جنبه های اخلاقی و همچنین کتاب های گوناگون برداشت کرده ایم.

انسان ارزش امت اسلامی را به عنوان بهترین امت در میان انسان ها درک نمی کند تا زمانی که آن را در کتاب های شرق شناسان به ویژه آنهایی که جانب عدالت را رعایت می کنند و جهانگردان غربی می خواند. ایشان چیزهایی را در امت اسلامی می بینند که ما به خاطر عادت کردن به آنها متوجه شان نمی شویم. چشم های ما و اصلاح طلبان قبل از ما ایرادها و بدی های امت اسلامی را البته به منظور اصلاح می بیند در حالیکه همه می دانیم که امت اسلامی خصوصا در زمان شکوفایی خود در نگاه دیگران بهشت روی زمین بوده است.

مقالاتی که در این  زمینه نوشته شده بسیار فراوان است، پژوهش های زیادی در این راستا نوشته شده و ما از میان آنها انواع مختلفی را در میان دوره ها و جنبه های اخلاقی و همچنین کتاب های گوناگون برداشت کرده ایم.

عدالت و برابری
توماس کارلایل ادیب و فیلسوف مشهور انگلیسی می گوید: در اسلام صمیمیتی را می بینم که برجسته ترین و برترین در نوع خود است و آن سامان دهی میان انسان هاست، و این بر بهترین و صحیح ترین دیدگاه و عقیده دلالت دارد. نفس مومن برتر از همه حکومت های زمین است و انسان ها در اسلام برابرند. اسلام به قرار دادن صدقه به عنوان سنتی پسندیده اکتفا نکرده بلکه آن را بر همه مسلمانان واجب کرده است، این قانونی از قوانین اسلام است، سپس میزان آن را به نسبت ثروت هر شخص برآورد کرده که یک چهلم از ثروت اوست که به فقرا و مساکین و مصیبت زدگان می دهد. به خدا که این زیباست و چیزی جز صدای انسانیت، رحمت، برادری و برابری نیست که از قلب آن مرد بزرگ، محمد (ص)، فرزند بیابان ها و صحراها بانگ می زند.

فضیلت های مسلمانان
نمی توان انکار کرد که اسلام به فضیلت های واقعی به ویژه فضیلت های اجتماعی اهتمام می ورزد و این همان پاسخ دادن به ندای قرآن است. در این فضیلت ها اصولی را می یابیم که در ارتباط با توصیه های خداوند است و به نظر می رسد که ادامه عدالت است و این همان چیزی است که در این آیه به آن اشاره شده: «لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق والمغرب ولکن البر من آمن بالله والیوم الآخر والملائکة والکتاب  النبیین وآتی المال علی حبه ذوی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل والسائلین وفی الرقاب واقام الصلوة وآتی الزکاة والموفون بعهدهم اذا عاهدوا والصابرین فی الباساء والضراء وحین الباس اولئک الذین صدقوا واولئک هم المتقون». پس همکاری، میهمان نوازی، بخشش، پایبندی به تعهدات در قبال اعضای جامعه، میانه روی در خواسته ها و قناعت همان فضیلت هایی هستند که همچنان مسلمانان را متمایز می سازند. این صفاتدر ذهن اروپایی ها تخیلات و اسطوره هایی بود که در میان مسلمانان به واقعیت تبدیل شده و می خواست به وسیله نیروی طبیعی بشری رشد کند و برای عزت نفس و کرامت بخشیدن به عرب جاهلی که با این فضیلت ها بیگانه بود، کفایت می کند.

ویل دورانت نویسنده تاریخ تمدن می گوید: به طور کلی به نظر می رسد که مسلمانان در تجارت، وفای به عهد و راستی در پیمان هایی که با دیگران می بستند، پیشرفته تر بودند. نظر همگان بر این است که صلاح الدین ایوبی شریف ترین شرکت کننده در جنگ های صلیبی بود و مسلمانان هم انسان های شریفی بودند در حالیکه آنها را به دروغ متمایز می سازند، مسلمانان دروغ را در صورتی مجاز می دانند که برای رهایی از مرگ یا کاهش دشمنی یا شاد کردن همسر یا نیرنگ جنگی در برابر دشمنان اسلام باشد. آداب اسلامی میان تظاهر و گشاده رویی قرار دارد و کلام مسلمان همواره سرشار از درود فرستادن و اغراق در ادب و نزاکت است، مسلمانان مانند یهودیان به یکدیگر سلام می کنند و در برابر هم تا حدی خم شده و دست می دهند و می گویند « سلام بر شما »، جواب درست در مقابل این جمله هم « درود و رحمت و برکت خداوند بر شما » می باشد، همچنین از ویژگی های کلی مسلمانان مهمان نوازی است ... مسلمان نمونه ملایمت، انسانیت و مدارا بوده و درک بالایی داشته و تیزهوش بوده است، شور و هیجان زیادی دارد و به راحتی می شود شادی و سرزندگی را به دل و جان او وارد کرد، رضایت را در ساده زیستی می بیند، بر آزمایش های سخت و مصیبت ها با آرامش صبر می کند و با همه حوادث روزگار با بردباری و بزرگ منشی و غرور و اقتدار روبه رو می شود.

مهربانی مسلمانان با مصیبت دیدگان
شاید مدت جنگ های صلیبی دوم طولانی ترین دوره جنگ های مسلمانان بعد از فتوحات اسلامی باشد، توماس آرنولد شرق شناس انگلیسی معروف در کتاب خود از اسلام آوردن برخی صلیبی ها گفته است، افرادی که در ابتدا برای جنگیدن با مسلمانان به مشرق زمین آمده بودند اما در میان دردهای جنگ، مهربانی و ترحم را تنها در اردوگاه مسلمانان یافتند. همه غربی هایی که در همان وقت به شرق رفتند این مسئله را ثبت کرده اند. تا اینکه راه حلی برای این پدیده نیافتند جز اینکه قدیس اموری دیلاروش فرمانده شوالیه های معبد را در 664 ه برابر با 1266 م به اروپا فرستادند تا از پاپ و جانشینانش در فرانسه و سیسیل درخواست کند از رفتن افراد فقیر، سالخورده و ناتوان در حمل سلاح به فلسطین خودداری کنند زیرا امثال این افراد بیشتر در معرض کشته شدن، اسارت یا فریفته شدن به دین اعراب هستند. حتی برخی از آنها که مسلمان نشدند ترجیح دادند تا در سرزمین های اسلامی بمانند و زیر سایه مسلمانان و نظارت آنها زندگی کنند، اینها افرادی بودند که با رضایت کامل پیرو مسلمانان یعنی رهبران جدیدشان بودند.

شرق شناس آلمانی زیگرید هونکه سند مهمی را ثبت می کند که اسیر صلیبی بعد از رفتار محترمانه الکامل ایوبی برای اسیران بعد از ارتکاب جنایت در کتاب دمیاط نوشته: هنگامی که فرمانده الکامل در لشگرکشی سال 1221 م پیروز شد اسیران را گرامی داشت و به شیوه متقابل یعنی چشم در برابر چشم یا دندان در برابر دندان با آنها مقابله به مثل نکرد، در زمان قحطی که چهار سال به طول انجامید به آنها غذا می داد، روزانه برای سپاهیان به شدت گرسنه سی هزار قرص نان و مواد غذایی دیگر می فرستاد. یکی از این اسیران اولیوروس فیلسوف الهیات از شهر کلن آلمان بود که شاهد این رفتار محترمانه بود، او به الکامل می گوید: در هیچ روزگاری انسان مانند این خوش رفتاری و بخشش را نشنید، خصوصا با اسیران دشمن ستیزه جو. خدا خواست که ما اسیران تو باشیم، ما تو را نه دیکتاتوری ستمگر می دانیم و نه فرمانده ای حیله گر، تو پدری مهربان هستی. ما مشمول نیکی و مهربانی تو گشتیم در حالیکه تو یاری کننده و رهایی بخش ما از همه فراز و نشیب ها و ناملایمات بودی، و چه کسی حتی لحظه ای می تواند شک کند که این بخشش و مدارا و مهربانی از جانب خداست. ما پدران، پسران، دختران، برادران و خواهران شما را کشتیم و طعم تلخ عذاب را به شما چشاندیم اما هنگامی که به دست شما اسیر شدیم و نزدیک بود تا بمیریم شما ما را به خود ترجیح دادید در حالیکه خودتان در تنگدستی بودید، هر آنچه داشتید به ما بخشیدید و ما زیر پوشش رحمت شما قرار گرفتیم و هیچ قدرت یا پادشاهی را برتر از ما قرار ندادید.

رفتار مسلمانان با غیر مسلمانان
در باب این موضوع در همه منابعی که به مسلمانان پرداخته صحبت شده است. این موضوع از روشن ترین و واضح ترین تفاوت ها میان جوامع اسلامی و غیر اسلامی است. از میان هزاران صفحه نوشته شده در این راستا ما تنها به سه منبع اکتفا می کنیم:

هنری دیکاستری نویسنده و نظامی فرانسوی که در الجزایر خدمت کرده می گوید: من تاریخ را خوانده ام و بعد از آن نظرم این بود که رفتار مسلمانان با مسیحیان بر اساس ادب در معاشرت، همراهی و همدوشی با دیگران و نیک رفتاری است و این چیزی است که در غیر مسلمانان در آن هنگام دیده نمی شد، به ویژه اینکه دلسوزی و مهربانی نزد اروپایی ها ضعفمحسوب می شود و این حقیقتی است که به طور کلی در آن ضربه ای وارد نمی شود.

آدام میتز شرق شناس آلمانی معتقد است: حضور مسیحیان در میان مسلمانان دلیل برقراری پایه های مدارا که همه مصلحان دنیا و راویان حدیث انسان ها را به آن دعوت می کردند، بود. نیاز به همزیستی با هم که باید با سازگاری همراه باشد از همان ابتدا نوعی مدارا را به وجود آورد که اروپاییان قرون وسطی با آن بیگانه بودند، نماد این مدارا به وجود آمدن علم دین شناسی تطبیقی یا مطالعه درباره اختلاف میان ملت ها و آیین ها و گرایش فراوانبه این علم بود.

به همین دلیل بسیاری از غیرمسلمانان دولت اسلامی را به دولت های ستمگر خودشان ترجیح دادند و هر کسی که در سرزمین و کشور خود مورد ستم واقع می شد به سرعت به سرزمین های اسلامی فرار می کرد.

ماکسیم رودنسون شرق شناس فرانسوی می گوید: در ایتالیا بسیاری از استان هایی که زیر سلطه دولت های مستبد بودند آشکارا اظهار داشتند که با تمام وجود از تهاجم ترک ها استقبال می کنند یعنی همان کاری که برخی مسیحیان بالکان انجام دادند. در 1509- 1564 م بسیاری از مسیحیان از مجارستان، ترانسیلوانیا ( ناحیه ای در رومانی)، بروتسنت سیلیزیا و قفقاز روسیه به ترکیه یا پناهنده شدند و یا برای فرارشان از ستم کلیسای کاتولیک و ارتدوکس چشم امید به عثمانی داشتند و این مانند همان کاری است که یهودیان اسپانیا پیش از آن برای دو قرن انجام دادند.

مسلمانان و ملاطفت با حیوانات
گوستاو لوبون شرق شناس فرانسوی می گوید: شرقی ها با سگ و همه حیوانات دیگر با مهربانی بسیار زیاد رفتار می کنند، شما هیچ عربی را نمی بینید که حیوانی را اذیت کند در حالیکه آزار حیوان از عادت های درشکه چیان اروپا بوده است و لازم نیست گفته شود که اعراب جمعیت حمایت از حیوانات تشکیل دادند. واقیعیت این است که شرق بهشت حیوانات است و شرقی ها رعایت حیواناتی مانند سگ و گربه و پرندگان را می کنند. پرندگان در مساجد پرواز می کنند و با آسودگی در لبه بام ها آشیانه می سازند، درناها در مزارع زندگی می کنند بدون آنکه مورد آزار واقع شوند و هیچ بچه ای به لانه پرندگان دست نمی زند. در قاهره به من گفته شد که مسجدی در این شهر وجود دارد که بر اساس شرط یکی از وقف کنندگان آن از زمان های دور گربه ها در ساعت های مشخص برای غذا خوردن به آنجا می آیند و این دلالت بر چیزی دارد که بعضی از نویسندگان هم آن را نوشته اند. مثال هایی از این دست هم خصوصیات مسلمانان را نشان می دهد و هم عدم آگاهی اروپاییان در مورد نرم دلی و خونگرمی شرقی ها را.

افسوس و حسرت
گوستاو لوبون از شکست مسلمانان مقابل شارل مارتل در نبرد تور افسوس می خورد و در جواب کسانی که این شکست را رهایی بشریت دانستند، می گوید: اگر فرض را بر این بگذاریم که مسیحیان موفق به شکست اعراب نمی شدند و آب و هوای شمال فرانسه مانند اسپانیا برای اعراب سرد و بارانی نبود بهتر می توانستند اقدام به برپایی حکومتی دائمی کنند. در این صورت اروپا دچار چه چیزی می شد؟ اروپای مسیحی دور از تمدن به آن چیزی مبتلا می شد که اسپانیا از سوی تمدن شکوفای اسلامی به آن دچار شد. این در اروپایی که وقایعی چون جنگ های بزرگ دینی، کشتار سن بارتملی و دادگاه های تفتیش عقاید را تقدیس می کرد، رخ نمی داد، این ها اتفاقات هولناکی بود که برای قرن ها اروپا را به خون آلوده کرده بود و مسلمانان از هیچ یک از آنها شناختی نداشتند.

رونالد بودلی نظامی انگلیسی هم بر همین عقیده است. او کسی است که به خاطر زندگی در میان بادیه نشینان مراکش زندگی اش تغییر کرد. او آنها را دوست داشت و به ستایش آنها پرداخت و کتابی در مورد زندگی پیامبر (ص) نوشت. ناراحت کننده است اما او معتقد است که اروپایی ها مردمی پیچیده هستند و به همین دلیل بود که اسلام در میان آنها گسترش نیافت. او می گوید: اگر شارل مارتل در نبرد تور شکست می خورد اروپا به اسلام می گروید. اما اسلام با طبیعت مردمی ساده و غیر پیچیده همخوانی دارد، مردمی که روحشان به طبیعت نزدیک است و اعراب حقیقتا این چنین هستند همانطور که محمد (ص) این گونه بود. مسلمانان مانند باران فراوانی هستند که به هر جا ببارند آنجا بارور می شود.